nr rej.: 3183 z 3.03.1981
Pałac w Przytoku – (niem. Prittag), W środkowej części wsi, przy drodze do Zaboru. Pałac znajduje się w głębi przyległego do drogi dziedzińca, w otoczeniu rozległego parku krajobrazowego., w powiecie zielonogórskim, w województwie lubuskim, w Polsce.
Dobra rycerskie w Przytoku (niem. Prittag) istniały już w XIV wieku, a w 1421 roku należały do rodziny von Qross. Od XVI do XIX wieku majątkiem władała rodzina von Stentsch. W roku 1834 po śmierci ostatniego przedstawiciela rodu – Hansa Ernsta dziedziczką Przytoku została Friederyka Constanza von Hassler po mężu von Ryssel. W 1. poł. lat 60. XIX wieku przekazała ona swój majątek mężowi wnuczki majorowi Emilowi Kracker von Schwarzenfeld. Wkrótce po objęciu dóbr, w 1864 roku ich właściciel rozpoczął budowę nowej rezydencji na terenie parku założonego w 1792 roku, obok starego renesansowego dworu. Budynek ukończony został w 1867 roku. W 1894 roku spadkobiercy sprzedali posiadłość Reinhardowi hrabiemu Fick von Finckenstein. Hrabia von Fick władał dobrami do śmierci w 1922 roku, następnie opiekę nad majątkiem objęła jego żona – Elizabeth Anna von Finckenstein i dwie córki. Po śmierci Elizabeth w 1928 roku, na początku lat 30. majątek odkupiło państwo i został rozparcelowany.
Pałac w Przytoku wzniesiony z inicjatywy majora Emila Krackera von Schwarzenfelda, ukształtowany został w duchu modnego wówczas stylu neorenesansu. Architektura stuczterdziestoletniego dziś pałacu nie uległa zmianom od czasu jego budowy. Niewielkich przekształceń dokonano wewnątrz rezydencji po 1945 roku, wprowadzając wtórny podział pomieszczeń. Budowla założona jest na rzucie wydłużonego prostokąta z licznymi przyległościami. Bryła rozczłonkowana, w partii korpusu dwukondygnacyjna, na wysokim podpiwniczeniu, nakryta jest czterospadowym dachem, nad którym wznoszą się smukłe kominy z dekoracyjnie wykonanymi koronami. Przyległe do krótszych boków aneksy, piętrowy i parterowy, zakończone są tarasami.
Elewacje opięte wąskimi gzymsami – nad cokołem, pod oknami, zdwojonym międzykondygnacyjnym i wieńczącym. Elewacje – frontowa i ogrodowa wzbogacone zostały ryzalitami, z których ogrodowy wieńczy smukła wystawka, a frontowy dwukondygnacyjny szczyt o wykroju wolutowym ze sterczynami. Znaczącym akcentem w kompozycji fasady jest wysunięta przed lico, trzykondygnacyjna wieża z dwupoziomowym daszkiem, zwieńczonym latarnią. W przyziemiu ryzalitu ogrodowego znajduje się trzyarkadowe wejście, do którego prowadzą wachlarzowate schody. W repertuarze architektonicznego wystroju elewacji, oprócz wspomnianych gzymsów występują obramienia otworów okiennych, pilastry, bonie, kroksztyny, sterczyny i attyka. Wewnątrz zachowały się elementy zabytkowego wystroju – sztukaterie, stolarka i balustrada klatki schodowej.
Od 2. poł. lat 50. XX wieku pałac użytkowany był przez PGR oraz Związek Młodzieży Polskiej. Na początku lat 60. XX wieku rezydencję wraz z otaczającym go parkiem przejęła w użytkowanie jako ośrodek kolonijny Kopalnia „Bolesław Chrobry”, następnie do roku 1979 Kopalnia „Wałbrzych”. W 1980 roku decyzją władz pałac przekazano Kuratorium Oświaty i Wychowania Urzędu Wojewódzkiego z przeznaczeniem na Zakład Wychowawczy. Przez kolejne pięć lat obiekt pozostawał nieużytkowany. W 1986 roku utworzono w pałacu Ośrodek Szkolno-Wychowawczy. Na przełomie lat 80. i 90. rozpoczęto generalny remont budynku, związany z adaptacją. 14 sierpnia 1990 roku, w trakcie trwającego remontu w pałacu wybuchł pożar. Zniszczeniu uległ dach z więźbą i strop nad piętrem. Szybkim działaniem podjętym przez dyrektora placówki – Bogdana Szafrańskiego zrekonstruowano więźbę dachu wraz z kształtem kominów oraz innymi częściami budynku. W kolejnych latach dokończono przerwany pożarem remont.
