Kościół św. Andrzeja Apostoła w Szprotawie – (niem. Sprottau), w dzielnicy Iława (Sowiny), dawniej osobnej miejscowości, obecnie wchłoniętej przez miasto Szprotawa, na zachód od centrum, w powiecie żagańskim, w województwie lubuskim, w Polsce.
nr rej.: 45 z 20.01.1976
Kościół św. Andrzeja Apostoła w Szprotawie – (niem. Sprottau), w dzielnicy Iława (Sowiny), dawniej osobnej miejscowości, obecnie wchłoniętej przez miasto Szprotawa, na zachód od centrum, w powiecie żagańskim, w województwie lubuskim, w Polsce.
Kościół św. Andrzeja Apostoła w Szprotawie powstał w I połowie XIII wieku, najprawdopodobniej w miejscu dawnego kultu pogańskiego boga Flinsa, którego czciła miejscowa ludność słowiańska zamieszkująca Iławę. Najstarsza wiadomość źródłowa pochodzi z 1295 r. i dotyczy proboszcza kościółka „Plebanus Gyslerus de Ylavia”. W 1318 roku ówczesny biskup wrocławski Henryk – przekazuje zgromadzeniu sióstr Magdalenek w Szprotawie patronat nad świątynią. Magdalenki sprawują pieczę nad kościołem, aż do momentu sekularyzacji klasztoru w 1810 roku. W 1965 i 1996 r. poddany był renowacji.
Budowla romańska. Zbudowana z cegły (ułożonej w wątku wendyjskim, obecnie ukryta pod tynkiem) i piaskowca (portal). Budowla powstała jako jednonawowa, orientowana, zakończona czworobocznym prezbiterium o wewnętrznych wymiarach 6,6 x 5 metra z półkolistą apsydą. Charakterystycznym elementem są romańskie grube mury mierzące od 1,1 m. w apsydzie, do 1,3 m w nawie. Początkowo miał 12 m długości i 7 m szerokości, w XV w. przedłużony w kierunku zachodnim w stylu gotyckim (przypory). W XIX wieku dobudowano do kościoła zakrystię od strony północnej i kruchtę południową. Całość przekryta dachem dwuspadowym, tylko zakrystia pulpitowym. Nawa kryta drewnianym stropem, prezbiterium przykryte kolebką przechodzącą nad apsyda w konche. Zachowały się trzy romańskie okna w apsydzie oraz zamurowane okno północne w prezbiterium.
Wnętrze świątyni kryje cenne zabytki, min:
W granicach murów kościelnych stoi brama–wieża cmentarna z XV w., murowana, od trzeciej kondygnacji szachulcowa. Niegdyś mieścił się tu także cmentarz.
Kościół św. Andrzeja wyznacza granice budownictwa średniowiecznego dawnej śląskiej dzielnicy, co związane jest bez wątpienia z zakorzenionym już w XIII wieku osadnictwem na tych terenach.
Jedno ze szprotawskich podań mówi o czczeniu w dawnych czasach bożka Flinsa na wzgórzu, gdzie obecnie stoi kościół św. Andrzeja.