Kościół w Niwiskach, pierwotnie posiadający wezwanie św. Katarzyny, zbudowany został w drugiej połowie XIII wieku. Od drugiej połowy XVI wieku do połowy XVII stulecia użytkowany był przez protestantów.
Ruina kościoła ewangelickiego w Niwiskach to świątynia zbudowana jako budowla szachulcowa na planie krzyża greckiego z XVIII w. Nakryta dachem wielospadowym. Wnętrze obiegały empory. W XIX wieku została przebudowana w stylu klasycystycznym.
Pałac w Pomorsku założony został na planie prostokąta, do którego krótszych boków dobudowano występujące przed lico korpusu głównego aneksy. Plan wzbogacają reprezentacyjne schody od frontu oraz ulokowana od strony parku drewniana weranda. Rozwinięcie planu uwidacznia się także w zróżnicowaniu bryły pałacu.
Pałac zbudowany w 1681 roku przez pierwszego właściciela wsi z rodu von Eckartsberg. Zbudowany na planie prostokąta, podpiwniczony, w wiekach XVIII i XIX przebudowany i powiększony. Część pomieszczeń ma sklepienia kolebkowe i kolebkowo–krzyżowe, część sal posiada resztki sztukaterii i resztki fresków.
Pierwsza wzmianka na temat wsi pochodzi z połowy XIII wieku. Stała się wówczas donacją dla zakonu augustianów uczynioną przez książąt żagańskich i pozostawała w ich rękach do czasu sekularyzacji. Pod koniec XVII wieku zbudowano barokową rezydencję dla opata żagańskiego.
Kościół w Jabłonowie pod wezwaniem św. Andrzeja, gotycki z końca XIII wieku lub początku XIV stulecia, XVIII wieku/XIX wieku; wzmiankowany w roku 1376. W wieku XV został powiększony o kaplicę, kruchtę i wieżę oraz zmieniono mu sklepienia.
Neobarokowy pałac w Bogaczowie jest dwukondygnacyjny, częściowo podpiwniczony, nakryty dachem mansardowym, urozmaiconym „wolimi okami” (w partii korpusu oraz skrzydeł). Wbudowanie klatki schodowej pomiędzy skrzydła budynku, umiejscowionych po bokach fasady zatarło układ budynku na planie litery „U”, nadając mu rzut zbliżony do prostokąta, a skrzydłom wrażenie ryzalitów. Środkowa część fasady została zamknięta szczytem z frontonem zakończonym półkoliście.
Pomnik DJH w Kożuchowie stojący pierwotnie przed schroniskiem młodzieżowym, na terenie, na którym powstały później koszary wojskowe.
Z przodu napis DJH Freystadt 18.6.1927. DJH to skrót od Deutsches Jugendherbergswerk. Z tyłu „Seid jugendlich, habt die Heimat liebt, achtet die Mitmenschen” (Bądź młody, kochaj ojczyznę, szanuj innych)
Dwór w Gorzupi Dolnej (niem. Nieder Gorpe) zbudowany został prawdopodobnie w latach 1530-1540 na podwalinach wcześniejszego założenia obronnego. W dokumentach z 1540 roku jako jego właściciela wymieniono Melchiora (lub Siegmunda) von Berge.
Najstarsza wzmianka o wsi Gorzupia pochodzi z 1246 r. Kolejna, z 1353 r. , związana jest z ówczesnym księdzem, którego określono jako „Nicolaus plebanus de Gorup”. Kościół w Gorzupi wzniesiono wcześniej, w 2 poł. XIII w. Pierwotnie tworzył go jednonawowy korpus z przylegającym od wsch. prezbiterium. Prawdopodobnie w XVI w. po stronie zach. dostawiono wieżę, a przy pn. ścianie prezbiterium wzniesiono zakrystię. W tym samym czasie przekształcono część otworów okiennych, zmieniono kształt łuku tęczowego, nawę oraz prezbiterium przykryto sklepieniem krzyżowym.
Udokumentowana źródłowo w 1467 roku siedziba rycerska w Miodnicy, powstała niewątpliwie wcześniej. Z zachowanych reliktów można sądzić, że było to założenie obronne na planie nieregularnego wieloboku, otoczone murem i fosą, z piętrowym budynkiem mieszkalnym przy zachodnim boku. Mógł to być obiekt typu wieży mieszkalnej, najpewniej częściowo drewniany. W 1. poł. XVI wieku, na miejscu zamku, wykorzystując część jego murów, Hans von Unruh, wzniósł dwór obronny, zachowany do dziś w przebudowanym kształcie. W XIX wieku przedłużone zostało skrzydło południowe, którego zewnętrznej stronie nadano walor fasady.
Kościół w Miodnicy wzniesiony ok. 1300, został przebudowany w XV w. (sklepienie prezbiterium), powiększony o wieżę w XVI w., odbudowany po pożarze w 1668 z przekształceniem okien, remontowany wielokrotnie, m.in. w 70 latach XX w. Gotycka budowla jest orientowana, murowana z kamienia, jednonawowa z prosto zakończonym prezbiterium, zakrystią i kaplicą od północy, wieżą od zachodu. Wieża nakryta dachem czterospadowym, pozostałe człony dwuspadowymi.
Dwór w Starym Żaganiu w stylu klasycystycznym został wzniesiony w 4. ćw. XIX wieku. To budynek murowany z cegły pełnej, tynkowany, z pokryciem dachowym z dachówki ceramicznej karpiówki. Rozplanowany na rzucie prostokąta z elewacją frontową zwróconą w kierunku południowym. Dwukondygnacyjna, podpiwniczona bryła nakryta jest wysokim dachem czterospadowym z lukarnami i wydatną wystawką – w osi fasady zwieńczoną trójkątnym szczytem – przekrytą dachem naczółkowym. Siedmioosiowa elewacja frontowa zakomponowana jest niesymetrycznie.
Niszczejąca drewniana dzwonnica o konstrukcji słupowej, wzniesiona w drugiej połowie XVIII wieku, szalowana deskami. Założona na rzucie kwadratu, o ścianach zwężających się ku górze.
W murze przykościelnym tkwią cztery krzyże wykonane ze zlepieńca. Mają one kształt łaciński. Ich wymiary (od lewej) to 80×53, 75×52, 70×57 i 56×58 cm. Nie jest znana data ani powód powstania tych krzyży. Możliwe, że pochodzą one z późnego średniowiecza.
Pierwszym dokumentem potwierdzającym istnienie kościoła jest poświadczenie wydane w 1326 r. przez Henryka żagańskiego o sprzedaży dzietrzychowskich dóbr razem z uposażeniem miejscowej świątyni rodzinie von Kelbichen. W piśmie z 1376 r. wzmiankowano tutejszego plebana.
Dwór w Dybowie wzniesiony z cegły, tynkowany, rozplanowany na rzucie prostokąta, zwrócony jest fasadą w kierunku południowym do wewnętrznego reprezentacyjnego dziedzińca, elewacją północną otwarty do ogrodu
Kościół w Starym Żaganiu został wzniesiony w XII w. i otrzymał wezwanie św. Wincentego. Najstarsza wzmianka potwierdzająca istnienie świątyni dotyczy przekazania w 1284 r. wsi Stary Żagań razem z patronatem nad kościołem klasztorowi augustianów. Do żagańskiego opactwa należał do czasu sekularyzacji klasztoru w 1810 r. W l. 1596-1663 był nieużytkowany.
Barokowy kościół Matki Boskiej Bolesnej wzniesiony w latach 1691 – 1698 na miejscu starszego. Jednonawowa budowla jest murowana z cegły i otynkowana z przylegającą od zachodu do prezbiterium zakrystią i od wschodu z kruchtą. Sklepienia kolebkowe z lunetami i faliste szczyty korpusu. Od zachodu kościół wieńczy wieżyczka z barokowym hełmem i latarnią.
Dwór w Kamionce, który uważa się za najstarszą część zespołu, zbudowaną w drugiej połowie lub pod koniec XVII wieku prawdopodobnie przez Hansa Christopha von Berge z Niwisk. Został wzniesiony na miejscu starszej, być może średniowiecznej siedziby szlacheckiej, której relikty widnieją jeszcze w części podziemnej. Gruntownej przebudowy obiektu dokonano około połowy XIX wieku. Późnoklasycystyczny dwór, który zachował się do dziś zbudowano z kamienia i cegły na planie prostokąta i nakryto niskim, czterospadowym dachem.
Kościół w Borowinie – jednonawowa budowla z kamienia polnego i cegły została wzniesiona u schyłku XIII w. w stylu wczesnogotyckim. Otacza go mur z tej samej epoki, w którym znajduje się barokowa brama z XVI w. Po raz pierwszy został przebudowany w końcu XIV wieku. Kościół przez jakiś czas należał do gminy ewangelickiej, ale w 1654 roku został przejęty ponownie przez katolików. Po pożarze z XIX wieku pozostawał jako ruina, w latach 1975-1978 odbudowany staraniem parafii.
Pierwsza wzmianka dotycząca dóbr rycerskich w Henrykowie wiąże się z rodziną von Nostitz i pochodzi z połowy XVI wieku. W XVII wieku osiedlili się tu von Schobergowie, a w 1701 roku właścicielem został Johann von Knobelsdorff. Murowany i tynkowany pałac w Henrykowie zbudowany został na planie prostokąta, jako obiekt dwukondygnacyjny z częściowo użytkowym poddaszem, osadzony na wysokich piwnicach, zamknięty mansardowym dachem z naczółkami, krytym dachówką karpiówką.
Kościół w Dzikowicach w stylu wczesnogotyckim, zbudowany w XIII wieku z kamienia polnego i rudy darniowej, jednonawowy. Pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z 1273 r. Obecny kształt budowli pochodzi z ok. 1406 r. W XV w. dobudowano ceglaną wieżę.
Po 1945 r. założenie zostało przejęte przez Skarb Państwa. W tym okresie pałac w Mycielinie uległ największej dewastacji i bezpowrotnie popadł w ruinę. Ostatecznie został wyburzony na początku lat 60. XX w. Obecnie park i pozostałe budynki gospodarcze są własnością prywatną.
Dwór w Szybie wzniosła w 1797 roku ówczesna właścicielka – Maria Sophia von Braun z domu von Lehwaldt. W 1813 roku majątek kupuje major von Steinnmann, zaś po jego śmierci dobra przejmuje zięć o nazwisku Hampel. Majątek był wówczas zadłużony a sytuację jego pogorszył pożar, który objął w 1834 roku zabudowania gospodarcze. W rezultacie, wystawione na licytację dobra nabył w 1841 roku Adolph Neumann. Odbudował on obiekty gospodarcze oraz założył ogród.
Pałac w Długich, we wschodniej części wsi, barokowy. Wzniesiony w 1740 roku. Jest to piętrowy, kryty dachem mansardowym budynek. Wejście zdobi portal z filarami podtrzymującymi balkon. Po bokach znajdują się oficyny z XIX wieku. Wokół pałacu umiejscowiono park o powierzchni 13,2 ha.
Kościół w Gościeszowicach, pw. św. Katarzyny, murowany z kamienia polnego, cegły i rudy darniowej, zbudowany został w II połowie XIII wieku. W następnych wiekach był wielokrotnie remontowany i przekształcany. We wnętrzu gościszowskiego kościoła znajduje się gotycki ołtarz w formie pentaptyku, z 1505 roku, zbudowany w warsztacie Mistrza z Gościeszowic.
Założenie podworskie usytuowane jest na północno-wschodnim obrzeżu miasta, po zachodniej stronie ul. Garbarskiej, pod nr 39. Dawniej teren ten znajdował się poza obrębem administracyjnym Kożuchowa i należał do wsi Podbrzezie Dolne. Dwór ustawiony jest szczytem do wspomnianej wyżej ulicy. Budynek oddzielony jest od drogi ogrodzeniem z murowaną bramą wjazdową i furtką. Od południa i zachodu do dworu przylega częściowo zabudowane podwórze gospodarcze, a od północy ogród. Obecnie budynek jest nieużytkowany i należy do osoby prywatnej.
Kościół w Długiem zbudowany został w końcu XIX w., gdy spłonęła poprzednia świątynia pw. św. Jakuba. Budowla na planie prostokąta w stylu neogotyckim, jednonawowa, murowana z kamienia i cegły, przykryta dachem dwuspadowym. Od północy dobudowana wieża z zegarami, zwieńczona dachem wieżowym[2]. Kościół nie jest orientowany.
Według różnych źródeł, neoklasycystyczny pałac w Międzylesiu został wybudowany w latach 30. XIX wieku lub około 1870 roku, a rozbudowany pod koniec XIX wieku. Jednocześnie z modernizacją pałacu przekształcono dotychczasowy niewielki park w założenie parkowe o charakterze krajobrazowym. Budynki folwarku w większości pochodzą z 1846 roku.
Według tradycyjnych przekazów po wylewie Bobru w 1332 roku, gdy na brzegu rzeki został znaleziony krzyż, księżna Matylda, małżonka Henryka IV zwanego Wiernym, na miejscu kaplicy ufundowała świątynię pod wezwaniem Krzyża Świętego.
Lapidarium w Kożuchowie (sepulkralne) należy do jednego z najlepiej zachowanych zespołów rzeźby nagrobnej w Polsce. Powstało w latach 70-tych na terenie byłego cmentarza protestanckiego, na założenie którego gmina ewangelicka dostała pozwolenie w 1634 roku. Cmentarz Św. Trójcy, zlokalizowany na Przedmieściu Żagańskim ( obecnie przy ul.1-go Maja ), użytkowany jeszcze sporadycznie po 1945 roku, był główną nekropolą miasta
W skład zespołu dworskiego wchodzą: dwór, budynek folwarczny i park krajobrazowy. Zachowane dwa budynki dworu usytuowane po stronie południowej i zachodniej podwórza, ustawione do siebie pod kątem prostym, prawdopodobnie pierwotnie połączone. W katalogu autorstwa S. Kowalskiego budynek I został uznany za dwór obronny powstały w XVI wieku, a drugi obiekt – za oficynę wybudowaną w XVIII wieku. Obie części dworu pełnią obecnie funkcję mieszkalną.
Ruina kościoła w Podgórzycach wzniesionego w XIII wieku z fundacji Henryka Brodatego i Jadwigi.
Od czasu spalenia w okresie wojny 30-letniej pozostaje w ruinie, oczyszczonej i uporządkowanej w XIXw. W tym czasie wzniesiona została tez w południowo-zachodnim narożniku wnętrza ceglana przybudówka z drewnianą dzwonnicą w wyższej kondygnacji. Kościół zbudowany z kamienia polnego, salowy, z trójbocznym zamknięciem od wschodu. Od południa widoczne resztki kruchty.
Ruina gotyckiego kościoła wzniesionego w XIV stuleciu, przebudowanego w 1519, 1561 i 1597 roku oraz powiększonego w XVIII-XIX wieku. Świątynia jednonawowa, murowana z kamienia polnego, z prostokątną wieżą, ze sklepieniem sieciowym w nawie i dwutraktowym krzyżowo-żebrowym ze wspornikami maszkaronowymi w prezbiterium. Zachowała się częściowo gotycka polichromia, drzwi z okuciami, dwa profilowane ostrołukowe portale ceramiczne. Kościół pozostaje w ruinie od 1945 roku.
Zbór ewangelicki, zbudowany w roku 1769. Remontowany w latach 1869, 1907 i 1927. Salowy, murowany z cegły, od wschodu zamknięty trójbocznie.
Strop w zborze zawalił się w kwietniu 2012 roku.
Ruina kościoła w Długiem z XIII w. Zbudowany z kamienia polnego. Na początku XVI wieku przeszedł w ręce ewangelików. Większość mieszkańców wsi stanowili protestanci. W 1654 roku kościół ponownie trafił pod opiekę katolików. Z powodu braku wiernych popadł w ruinę. Zniszczenia dopełnił pożar w 1856 r.
Krzyż kamienny w Długiem, odkryty przez Muzeum Ziemi Szprotawskiej w 2011 roku w zachodniej części muru otaczającego ruiny kościoła św. Jakuba. Krzyż typu maltańskiego. Rozpiętość ramion wynosi 50 cm.
Nie jest znana data ani powód powstania tego krzyża. Możliwe, że pochodzi on z późnego średniowiecza. Jest to jednak hipoteza nie poparta żadnymi dowodami. Datowanie utrudnia również bardzo prosta forma krzyża, nieposiadającego cech stylowych, pozwalających na przybliżone datowanie metodą analizy porównawczej.
Od XIII wieku jezioro Niesłysz, dzięki nadaniom Henryka Brodatego, było w posiadaniu klasztoru cysterskiego w Trzebnicy, wchodząc w skład tzw. klucza dóbr świebodzińskich. Tutejszy majątek przez wieki pozostawał w rękach różnych właścicieli. Ich listę otwiera junkier von Horne, następnie, w XVII wieku są to m.in. dowódca cesarskich wojsk Franz von Kniegge i baron Dankelman. W wieku XVIII włada tu ród von Kalckreuth, a następnie Erazm von Schenkendorff, zaś pod koniec wieku Fryderyk von Rabenau. XIX wiek ponownie przyniósł częste zmiany własnościowe, które były wynikiem wprowadzanych reform i zmian w niemieckim rolnictwie.
Pierwszy kościół drewniany, po raz pierwszy wzmiankowany został w 1404 roku. W 1524 roku kościół został przejęty przez ewangelików. Jednak w wyniku wojny 30-letniej protestanckie świątynie były zwracane katolikom. W Sławie urządzono wyścig konny, decydujący do kogo należeć ma kościół. Wygrali go katolicy, a dwie podkowy zdjęte z kopyt zwycięskiego konia przybito do okien na zewnątrz świątyni.
Krzyż pokutny wmurowany w północną ścianę prezbiterium kościoła pw. św. Wawrzyńca, między zakrystią a nawą główną. Odkryty podczas prac remontowych 17 marca 2009 r
Krzyż pokutny w Borowie Wielkim wmurowany w południową ścianę prezbiterium kościoła pw. św. Wawrzyńca. Odkryty podczas prac remontowych 17 marca 2009 r.
Powstanie wsi datowane jest na połowę XIII w. W 1261 r. właściciel Rudna otrzymał od księcia Konrada zezwolenie na translokację prawną wsi. Nie wiemy, czy w tym czasie znajdował się we wsi kościół, powstanie dzisiejszego datuje się na schyłek XIII w. Wczesnogotycka świątynia, wzniesiona z kamienia polnego i rudy darniowej, składała się z nawy i zamkniętego trójbocznie prezbiterium. Od północy do prezbiterium dobudowano zakrystię.
Jest to nowa cerkiew wybudowana w latach 1980–1982. W 1990 nad kruchtą dobudowano wieżę-dzwonnicę, którą zwieńczono kopułą. Wymieniono też wszystkie okna i drzwi oraz ułożono nową drewnianą podłogę. Części konstrukcyjne ikonostasu z XIX w. pochodzą z cerkwi garnizonowej w Żyrardowie.
W 1742 r. właściciele majątków ziemskich Lubięcina i Chełmka (rodziny von Kottwitz i Zedlitz) wydali akt fundacyjny budowy świątyń dla miejscowych protestantów. Budowę kościoła ukończono w 1747 r. Założony na planie wydłużonego ośmioboku z ryzalitami od północy, południa i zachodu otrzymał konstrukcję szachulcową Od wschodu do kościoła dostawiono zakrystię.
Według niepotwierdzonych źródeł kościół miał powstać przed 1201 r., natomiast pierwsze wzmianki pisane o parafii pochodzą z 1372 r. W średniowieczu parafia w Lubięcinie przynależała do biskupstwa poznańskiego, później wrocławskiego. Nieznana jest architektura pierwszego kościoła, pierwotnie mógł być drewniany. W XIV-XV w. zastąpiono go budowlą murowaną. W XVIII w. na miejscu średniowiecznej świątyni wzniesiono nową.
Wieś wzmiankowana po raz pierwszy w roku 1290. Właścicielem miejscowości był wtedy Jacobus de Wichow = Jakub von Promnitz. Jego przodek brał udział w bitwie pod Legnicą w 1241 roku po stronie Henryka II Pobożnego. Wichów był gniazdem rodowym młodszej linii rodu von Promnitz. Starsza linia pochodząca z Lasocina wymarła w 1612 roku. Posiadali wieś do XVI wieku.
W XIX wieku w miejscowościach, których mieszkańców, zarówno katolików i protestantów, nie stać było na budowę świątyń wznoszono dzwonnice. Dzwony towarzyszyły mieszkańcom tych wsi przy różnych okazjach. Prócz funkcji sakralnych (z okazji świąt, wesel, pogrzebów), dzwoniły podczas uroczystości państwowych, służyły także straży pożarnej. W kilku miejscowościach dzwonnice powstawały ze wspólnej inicjatywy katolików i protestantów i zawieszano na nich dwa dzwony. Z kilku wzniesionych w tym czasie dzwonnic zachowały się budowle drewniane w Kiełczu i Stanach oraz murowane w Czasławiu i Bobrownikach (wzniesiona w 1876 r.).
