Pałac w Przełazach – (niem. Seeläsgen), w północnej części wsi, nad jeziorem Niesłysz, w powiecie świebodzińskim, w województwie lubuskim, w Polsce.
nr rej.: 3224 z 8.12.1986
Pałac w Przełazach – (niem. Seeläsgen), w północnej części wsi, nad jeziorem Niesłysz, w powiecie świebodzińskim, w województwie lubuskim, w Polsce.
Od XIII wieku jezioro Niesłysz, dzięki nadaniom Henryka Brodatego, było w posiadaniu klasztoru cysterskiego w Trzebnicy, wchodząc w skład tzw. klucza dóbr świebodzińskich. Tutejszy majątek przez wieki pozostawał w rękach różnych właścicieli. Ich listę otwiera junkier von Horne, następnie, w XVII wieku są to m.in. dowódca cesarskich wojsk Franz von Kniegge i baron Dankelman. W wieku XVIII włada tu ród von Kalckreuth, a następnie Erazm von Schenkendorff, zaś pod koniec wieku Fryderyk von Rabenau. XIX wiek ponownie przyniósł częste zmiany własnościowe, które były wynikiem wprowadzanych reform i zmian w niemieckim rolnictwie. W roku 1906 majątek przejmuje zaliczany do najwyższej arystokracji europejskiej, frankoński ród hrabiów i książąt Castell, o sięgającej XI wieku genezie. Pierwszym, pochodzącym z tego rodu właścicielem Przełaz oraz pobliskich wsi, był Wolfgang Fryderyk hrabia zu Castell-Rüdenhausen, członek rycerskiego zakonu joannitów. W wyniku jego małżeństwa z Aleksandrą von Faber w 1897 roku wyłoniła się istniejąca do dziś w Europie gałąź Faber–Castell. Rezydujący w Przełazach jako spadkobierca fortuny Wulf Dether Wolfgang Ernst Otto Paul Carl hrabia zu Castell–Rüdenhausen był kapitanem lotnictwa cywilnego Lufthansy. Podczas II wojny światowej w pałacu mieściła się szkoła SS.
Neorenesansowy pałac wzniesiony został w 4. ćw. XIX wieku. Jego obecna forma jest wynikiem licznych przebudów, dokonanych w latach 1889, 1910 i 1923 oraz remontów i adaptacji przeprowadzonych w okresie powojennym. Murowana, podpiwniczona bryła pałacu złożona jest z trzykondygnacyjnego korpusu na planie prostokąta skierowanego osią podłużną na linii północ–południe i zlokalizowanego od północy skrzydła. Całość urozmaicają dwie wieże zwieńczone krenelażem. Wszystkie człony nakryto dachami płaskimi ukrywając je za wieńczącym elewacje krenelażem. Naroża w partii krenelażu zaakcentowano sterczynami. Trzykondygnacyjne, wieloosiowe, boniowane elewacje przeprute zostały na regularnie rozmieszczonych osiach prostokątnymi oknami, ujętymi profilowanymi obramieniami i załamanymi pod katem prostym nadokiennikami. Pod oknami drugiej kondygnacji poprowadzono profilowane gzymsy z fryzem o motywie trójliści. W parterze elewacji południowej i w ryzalicie elewacji ogrodowej (wschodniej) umieszczono duże, kwadratowe okna o dziewięciopolowym podziale. Ośmioosiowa, trzykondygnacyjna, niesymetrycznie zakomponowana fasada wzbogacona została silnie wysuniętym przed lico, kolumnowym, arkadowym gankiem o arkadach wykrojonych w kształcie łuku Tudorów, nad którym utworzono taras. W zryzalitowaną elewację wbudowano na drugiej od wschodu osi wysoką, czworoboczną, pięciokondygnacyjną wieżę, którą przepruto ostrołukowo zamkniętymi oknami o różnej wielkości i podziałach. Największe, przechodzące przez dwie kondygnacje, okno ozdobiono stolarką naśladującą gotycki maswerk. Elewacja ogrodowa skierowana w stronę jeziora poprzedzona została szerokim tarasem o identycznej jak skrzydła głębokości. Elewacje graniastej, ośmiobocznej wieży przepruto na wszystkich czterech kondygnacjach prostokątnymi oknami. Pod gzymsem wieńczącym umieszczono niewielkie okulusy. Główny ciąg komunikacyjny umieszczono w trakcie środkowym trzytraktowego wnętrza pałacu. Jedynymi zachowanymi elementami wystroju są zdobienia na sklepieniach kolumnowego holu i na sufitach korytarzy oraz stolarka okienna i drzwiowa z maswerkowymi nadświetlami. W dużej, reprezentacyjnej sali, zlokalizowanej w południowo–wschodnim narożniku korpusu, zachowało się obramienie kominka. Nad prowadzącymi do niej drzwiami, na elewacji ogrodowej przetrwał kartusz z herbem rodu Castell w formie biało–czerwonej szachownicy.
Obecnie obiekt jest siedzibą Ośrodka Rehabilitacyjno–Wypoczynkowego.
